Abu Dhabi – tradycja i nowoczesność

Diuna

Potworny żar lejący się z nieba, który sprawia, że straszliwie rozgrzane powietrze faluje. Wkoło bezkres piasku tak gorącego, że parzy. Gdziekolwiek nie spojrzeć, aż po horyzont widać jedynie piasek i drżące powietrze. Wielka Cisza. Bezkres. Nie ma tu żadnych drzew, nie ma cienia, nie ma gdzie się schować przed wszechobecnym słońcem. Nie uświadczy się tu człowieka. Ten świat należy do małych, zabójczych żmij Echis oraz czarnych skorpionów Androctonus crassicauda, uważanych za najbardziej jadowite na świecie. Nawet Beduini nie są w stanie tu zamieszkać mówiąc, że tę krainę „Allah wybrał na wieczne piekło”. To pustynia Ar-Rab Al-Chali. Morze piasku o powierzchni 585 tys. km2 [i].

Jest rok 1918. W oazie Al Liwa w liczącym ok. 1000 mężczyzn plemieniu Bani Jas urodził się właśnie mały Zaid. Nikt nie wie jak wielka czeka go przyszłość. Jest wnukiem Wielkiego Zaida, który w 1868 roku osobiście zgładził władcę Szardży i umocnił pozycję Bani Jas w regionie. Jednak to właśnie mały Zaid będzie znany jako Szejk Zaid bin Sultan Al Nahajan. To właśnie on zjednoczy cały region i stworzy z licznych plemion i emiratów nowe państwo.

W marcu 2025 r. pojechałem z rodziną na kilka dni do Abu Dhabi.  Ten tydzień wystarczył, żebym wiedział, że do Abu Dhabi na pewno niedługo wrócę. Wystarczył, żeby zafascynował mnie ten kraj, który zaledwie 55 lat temu jeszcze nie istniał. Jak to się stało, że w ciągu jednego, może dwóch pokoleń ta pustynna kraina stała się nowoczesnym państwem? W latach 40-tych XX w. w oazie Burajmi kwitł nadal handel niewolnikami[i]. Dzisiaj ZEA to najbardziej tolerancyjny i otwarty na inne kultury kraj w regionie. Zwiedzając to piękne miejsce warto mieć na uwadze transformację tego kraju oraz ludzi, która dokonała się w ostatnich kilku dekadach.

Tożsamość

Pierwsze świadectwa obecności ludzi na terenie dzisiejszych ZEA sięgają 5000 lat p.n.e., zaś pierwsze osiedla w oazach, które prowadziły wymianę handlową m.in. z Mezopotamią i Persją to ok. 2000-2500 lat p.n.e. Jednak aż do XX w. lokalna ludność praktycznie nie miała historii spisanej a jedynie bazującej na przekazach ustnych z pokolenia na pokolenie. Ok. 630 r. n.e. rozpoczął się wpływ islamu na te ziemie.

Od 1500 r. przez niemal 300 lat ten rejon był zdominowany przez Portugalczyków. Wraz z rosnącym wpływem Holendrów i Brytyjczyków nastąpił w XVII w. napływ plemion arabskich, który był fundamentem do powstania późniejszych emiratów. Spośród licznych plemion zaczęły się wyróżniać się dwie konfederacje plemion. Na północy dominował potężny ród Kawasimów, będący lokalną potęgą morską i handlową. Ich żeglarze handlowali aż z Indiami i południowym wybrzeżem Afryki. Flota handlowa Kawasimów była głównym motorem rozwoju ale stała się też przyczyną osłabienia gdy w XIX w. w tym rejonie zaciskała się stalowa pięść Imperium Brytyjskiego, które nie lubiło mieć konkurencji na wodach i oceanach.

Na południu dominowała beduińska konfederacja plemienna Bani Jas, która w 1790 r. – 30 lat po odkryciu tam wody pitnej – przeniosła swoją stolicę na wyspę Abu Dhabi, które zyskało na znaczeniu jako miejsce połowu i handlu perłami. Konfederacja była zróżnicowana z dwoma ośrodkami władzy w oazach Burajmi i Al Liwa. Brak jasnych zasad dziedziczenia prowokował do walk o władzę. Utrzymanie raz zdobytej władzy wobec konkurencji licznych braci, pochodzących zazwyczaj od innych matek, było nie lada wyczynem. W ciągu ostatnich dwóch wieków, większość rządzących w Abu Dhabi zostałom zabitych lub przynajmniej obalonych. Dominacja Imperium Brytyjskiego, dla którego ród Kawasimów był konkurencją do supremacji na morzach tego rejonu, sprawiła, że konfederacja Bani Jas z Abu Dhabi zaczęła uzyskiwać przewagę.

Upadek Imperium po II wojnie światowej zapoczątkował proces uniezależniania się regionu i stopniowe dążenie do integracji i uzyskania państwowości. Porozumienie pomiędzy emirem Abu Dhabi szejkiem Zaidem bin Sultanem Al Nahajanem oraz władcą emiratu Dubaj szejkiem Raszidem bin Said Al Maktumem doprowadziło do zawarcia w 1968 r. unii pomiędzy emiratami Abu Dhabi i Dubaju. Rozpoczął się proces budowania państwa ze wspólną polityką zagraniczną, obronną, harmonizacją służby zdrowia i oświaty oraz wspólnym obywatelstwem. Od tego momentu rozpoczęły się negocjacje nt. włączenia do federacji dziewięciu emiratów, w tym także Kataru i Bahrajnu. Ostatecznie, pomimo historycznych sporów terytorialnych między Abu Dhabi i Dubajem oraz wyzwań, związanych z uregulowaniem praw do eksploatacji ropy naftowej, w 1971 roku proklamowano powstanie nowego państwa. Jedynego kraju na świecie o takim ustroju politycznym. Zjednoczone Emiraty Arabskie są bowiem prezydencką federacją monarchii absolutnych. W jej skład wchodzi siedem emiratów: Abu Dhabi, Dubaj, Szardża, Adżman, Umm al-Kajwajn, Ras al-Chajma i Fudżajra. Każdy z emiratów jest dziedziczną monarchią a jego szejk władcą absolutnym. Prezydentem ZEA zostaje zwyczajowo szejk Abu Dhabi a premierem szejk Dubaju.

Plemienna tradycja, wywodząca się z konfederacyjnego charakteru Bani Jas ułatwiła z jednej strony porozumienie pomiędzy szejkami i umożliwiła powstanie państwa. Jednak z drugiej strony budowa państwowości trwa cały czas aż do dzisiaj. Dążenie do wzmacniania federacji napotyka na opór zwolenników utrzymania znacznej niezależności poszczególnych emiratów. Budowanie tożsamości i jedności narodowej to nadal dla ZEA wyzwanie. Stąd liczne flagi narodowe na budynkach i podkreślanie jedności federacji w ramach hasła „jeden naród, jedna flaga”.

Odkrycie ropy naftowej i rozpoczęcie jej eksportu w 1962 r. z Abu Dhabi i 1969 r. z Dubaju umożliwiło szejkowi Zaidowi rozpoczęcie w 1966 r. wielkiego plan modernizacji kraju. W kraju, który był de facto pustynią, wszystko trzeba było zbudować od podstaw: drogi, infrastrukturę, kanalizację miejską. Utworzono od zera służbę zdrowia, zbudowano pierwsze lotnisko. Elektryczność pochodziła początkowo z generatorów. Zaczęto budować osiedla, sklepy i meczety. Tradycyjne uznawanie przez Beduinów zwierzchności jedynie Allaha i ich wodza plemiennego oraz wbudowana w ich DNA izolacja, wynikająca z bezkresu pustyni i trudności w przemieszczaniu się, nie ułatwiały budowania jedności i spójności kraju.

Niewątpliwie jednak wymierne korzyści, w postaci rosnącego poziomu życia były silnym argumentem przemawiającym za wizją federacji. Jeszcze na początku lat 60-tych, w Abu Dhabi panowała wszechobecna bieda. Brak było jakichkolwiek szkół, dobrej jakości pitna woda była daleko, w oazach Burajmi i Al Liwa. Do gotowania posiłków ludzie używali drewna przywożonego na wielbłądach przez Beduinów. Co trzecia kobieta umierała w trakcie porodu lub w wyniku komplikacji. Szejk Zaid wprowadził system zmuszający zagraniczne firmy do prowadzenia działalności wyłącznie wspólnie z miejscowymi przedsiębiorcami. To wymusiło transfer wiedzy, umiejętności i technologii oraz zapewniło źródło utrzymania lokalnym biznesmenom.

Tradycja i nowoczesność

Pielęgnowanie historii i tożsamości narodowej jest niezbędne w zetknięciu z innymi kulturami. Jedynie 12% mieszkańców ZEA to rodowici Emiratczycy[ii]. Wielomilionowa diaspora z Indii i Pakistanu oraz liczna grupa zachodnich ekspatów sprawiają, że urzędowy język arabski nie jest wcale dominującym językiem w ZEA. Raport ONZ z 2010 roku zwraca uwagę, że ZEA zaliczają się do najbardziej zdywersyfikowanych kulturowo państw na świecie[iii]. Wpływ obcych kultur na społeczeństwo państwa, które powstało zaledwie kilkadziesiąt lat temu jest nieuchronny a pamiętajmy, że tożsamość narodowa jest nadal na etapie formowania. W społeczeństwie cały czas ścierają się ze sobą tradycja i nowoczesność. Nie ma rodziny, która wśród swoich przodków nie miałaby Beduinów. Potrzeba kultywowania własnej tradycji sprawia, że wielu Emiratczyków spędza weekendy z rodzinami w namiotach na pustyni. Oczywiście przy namiotach są anteny satelitarne i samochody terenowe 4×4 tym niemniej dla wielu ważne jest zapoznanie w ten sposób swoich dzieci z własną historią i korzeniami.

Ze względu na pustynny charakter otaczającej przyrody Emiratczycy przez wieki żyli w małych społecznościach. Podświadome poczucie alienacji jest podstawą ich ciekawości i otwartości na świat. Motorem przemian była ropa naftowa oraz wpływ kultury zachodniej jednak wydaje się, że to właśnie ta otwartość sprawiła, iż potrafią jako naród modernizować się i kultywując swoją historię i tradycję, przezwyciężać jednocześnie ograniczenia wynikające z tradycyjnych struktur i schematów. W ciągu zaledwie dwóch pokoleń zaprezentowali bezprecedensowy rozwój nie tylko pod względem nowoczesnej infrastruktury ale także transformacji całego społeczeństwa. Jeszcze nie tak dawno 98% społeczeństwa nie potrafiło czytać ani pisać. Zaledwie w latach 70-tych XX w. Szejk Zaid rozpoczął masowy program budowy szkół i budowania od podstaw szkolnictwa wyższego. Dzisiaj następca tronu emiratu Abu Dhabi szejk Muhammad bin Zaid Al Nahajan organizuje religijne i światopoglądowe dyskusje, wspiera tolerancję religijną i dialog międzynarodowy. Dąży do stworzenia z Abu Dhabi międzynarodowego centrum kultury. Z jego inicjatywy zbudowano na wyspie Saadiyat filię paryskiego muzeum Louvre.

Abu Dhabi – miasto, w kraju który sto lat temu był pustynią a dzisiaj jest oznaką nowoczesności. Miasto, otwarte na turystów; które ma zwiedzającym wiele do zaoferowania. Zaledwie kilka godzin samolotem z Europy. Z całą pewnością miejsce warte zobaczenia. Ja po tygodniu czuję niedosyt i z całą pewnością wrócę tu już niedługo…

___________________

[i] Roman Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Historia, kraj i ludzie, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk-Warszawa 2011

[ii] https://en.wikipedia.org/wiki/United_Arab_Emirates

[iii] https://www.refworld.org/reference/themreport/unhrc/2010/en/73464